«وَ أَيْقَنْتُ أَنَّكَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ فِي مَوْضِعِ الْعَفْوِ وَ الرَّحْمَةِ وَ أَشَدُّ الْمُعَاقِبِينَ فِي مَوْضِعِ النَّكَالِ وَ النَّقِمَةِ وَ أَعْظَمُ الْمُتَجَبِّرِينَ فِي مَوْضِعِ الْكِبْرِيَاءِ وَ الْعَظَمَة»
و من يقين دارم كه تو در جايگاه گذشت و رحمت از همه مهربان‏تر و در هنگام كيفر و انتقام از همه سخت‏گيرتر و در بزرگى و عظمت از همه سرآمدى‏.
چکیده
یکی از شرایط استجابت دعا، یقین است. یقین و معرفت به خداوند و صفات او و همچنین یقین به استجابت دعا. اما صورت های استجابت دعا مختلف است گاهی با برآورده کردن حاجت دعا کننده است و گاهی با دفع بلا و گاهی با ذخیره کردن در قیامت.
در این فراز سه صفت الهی در سه موضع و جایگاه مطرح می گردد مهربان ترین، سخت ترین عقاب کننده و بزرگترین حکم کننده که هر از این صفات بر اساس حکمت و منشأیی بروز می نماید.
نقش یقین در استجابت دعا

این فراز از دعای افتتاح دربردازنده دو نکته است: یکی از جانب بنده و دیگر در مورد خداوند متعال.
نکته مربوط به بنده می¬شود، یقین است. در استجابت دعا، یقین نقش اساسی ایفاء می¬نماید؛ تا شناخت و معرفتی نسبت به خداوند متعال و یقین به صفات اوحاصل نشود، دعا به مرحله اجابت نمی¬رسد. رسول خدا (صلّی اللّه علیه و آله) می¬فرمایند:
«وَ لَوْ عَرَفْتُمُ اللَّهَ حَقَّ مَعْرِفَتِهِ لَزَالَتِ الْجِبَالُ بِدُعَائِكُم‏»(1)
اگر معرفت شما به خداوند کامل باشد، با دعای شما کوه ها از بین می روند .
به امام صادق (علیه السلام) عرض شد: « نَدْعُو فَلَا يُسْتَجَابُ لَنَا.» چرا دعا می کنیم ولی دعای ما مستجاب نمی شود؟
آن حضرت فرمودند: ««قَالَ لِأَنَّكُمْ تَدْعُونَ مَنْ لَا تَعْرِفُونَهُ.» (2) چون کسی را می خوانید که او را نمی شناسید.
همچنین نسبت به اجابت نیز، دعا کننده باید یقین داشته باشد.
پیامبر اکرم (صلّی اللّه علیه و آله) می¬فرمایند: «ادْعُوا اللَّهَ وَ أَنْتُمْ مُوقِنُونَ بِالْإِجَابَة» (3) خدا را با یقین به اجابت دعا، بخوانید .
امام سجاد علیه السلام در دعای ابوحمزه می¬فرمایند: «ولیس من صفاتک ان تامر بالسؤال وتمنع العطیة»(4)
در شان تو نیست که به سؤال امر کنی و از اجابت منع کنی .
اما توجه به این نکته ضروری است که شکل و قالب اجابت ها متفاوت است و اجابت دعا تنها به صورت برآورده شدن خواسته بنده، صورت نمی¬پذیرد.
امام سجاد (عليه السلام) در این رابطه می¬فرمایند:«المؤمنُ مِن دُعائهِ ‏على ثلاثٍ: إمّا أن يُدَّخَرَ لَهُ، و إمّا أن يُعَجَّلَ لَهُ، و إمّا أن يُدْفَعَ عَنهُ بَلاءٌ يُريدُ أن يُصِيبَهُ؛» (5)
دعاى مؤمن از سه حال خارج نيست:
1- يا برايش ذخيره مى‏ گردد،
2- يا در دنيا برآورده مى‏ شود،
3- يا بلايى را كه مى‏ خواهد به او برسد، دفع مى ‏شود.

صفات خداوند در سه جایگاه
نکته دیگر این فراز که مربوط به خداوند متعال است، سه صفت الهی در سه جایگاه است:
1 . مهربان ¬ترین در جایگاه عفو و رحمت
خداوند متعال، در جایگاه عفو و رحمت، «ارحم الراحمین» است.
2. سخت گیرترین در جایگاه عقوبت
در جایگاه عقاب کردن، «اشدّ المعاقبین» است.
3. بزرگترین حکم کنندگان در جایگاه عظمت:
در جایگاه بزرگی و عظمت، «اعظم المتجبریّن» است.
نکته در خور تأمّل در مورد این سه جایگاه آن است که بروز صفات الهی و کارهای خداوند متعال در این سه موضع، بر اساس حکمت و مصلحت¬های مختلف است بدین معنا که مهربان بودن خداوند متعال در جایگاه عفو و رحمت، سخت گیرترین در عقاب در جایگاه عقوبت و بزرگترین فرمان دهنده در جایگاه عظمت، بدون جهت نیست و بروز صفت «ارحم الراحمین» دلیلی دارد و این بنده است که با رفتار و اعمال خود زمینه بروز چنین صفاتی را فراهم می¬کند.
از این رو گفتگو در مورد اسباب رحمت و عقوبت امری ضروری است که در مطلب بعد بدان پرداخته می¬شود.
از خداوند متعال در این روزها و ساعتهای نورانی و مبارک، یقین و معرفت بیش از پیش خواستاریم. باشد که اسباب جلب رحمت و دوری از اسباب نقمت و عذاب را به ما عنایت بفرمایند. ان شاء الله
________________________________
(1) مستدرک الوسائل، ج17، ص301.
(2) التوحيد ( شیخ صدوق)، ص: 289.
(3) عدة الداعي و نجاح الساعي، ص: 144
(4) مفاتیح الجنان، دعای ابوحمزه
(5) تحف العقول، ص 280