شبهات غدیر خم؛ جمعیت واقعه غدیر

یکی دیگر از شبهات تاریخی که در مورد واقعه غدیر خم، توسط دشمنان و معاندین، مطرح میشود، مسأله حضور جمعیت فراوان چند ده هزاری در روز 18 ذی الحجه،در غدیر خم است. دشمنان برای انکار اصل واقعه غدیر چنین شبهه می کنند که با توجه به ویژگی های آب و هوایی ایام حج سال دهم هجری و هوای به شدت سوزان آن روز غدیرخم و همچنین به جهت مکان و موقعیت غدیر خم(1) امکان حضور چندهزار نفر جمعیت در آنجا ممکن نیست چه برسد به حضور 120 هزار نفر آن هم به مدت طولانی در آن هوای به شدت گرم.
در جواب باید گفت، اولاً تعداد کم یا زیاد جمعیت حاضر در غدیر خم در اصل این واقعه هیچ تأثیری ندارد زیرا بنابر منابع تاریخی و روایی متقن (که در آینده بررسی خواهد شد) در 18 ذی الحجه سال ده هجری، رسول خدا صلی الله علیه و آله، امیرالمؤمنین علیه السلام را به عنوان جانشین و ولیّ امر مردم بعد از خودشان، انتخاب کردند، حال جمعیت حاضر، هزار نفر باشد یا 120 هزار نفر. اما در مورد جمعیت حاضر در غدیر خم، نکته قابل توجه این است که گاهی بین جمعیت شرکت کننده از شهر مدینه و کل جمعیت حاضر در غدیر خم، اشتباه صورت میگیرد.
جمعیت حاضر در غدیر خم تنها از اهالی مدینه نبودند بلکه از اهالی طائف و یمن و اطراف مدینه نیز حضور داشته اند. لذا کسانی که نسبت به جمعیت حاضر در غدیر خم اشکال می کنند فقط جمعیت حاضر از اهالی مدینه را تصور می کنند و لذا اشکال می کنند که اگر همه اهالی مدینه هم در غدیر حاضر می شدند باز این تعداد جمعیت نمی شد اما غافل از این مطلب هستند که جمعیت حاضر در غدیر خم، اعمّ از اهالی مدینه و سایر شهرها بودند. کما اینکه حضرمی از مورخین اهل سنت به این نکته اشاره می کند«حجّ بأزواجه كلّهنّ، و بخلق كثير، فحضرها من الصّحابة أربعون ألفا رضي اللّه عنهم – پیامبر با تمام همسران خود و جمعیت زیادی عازم سفر حج شد و از صحابه 40 هزار نفر حضور داشتند»(2) یعنی 40 هزار نفر فقط از صحابه همراه پیامبر بودند. غیر از مردم شهرهای یمن و طائف و جاهای دیگر. نکته دیگر اینکه در آخرین جنگ قبل از حجه الوداع که جنگ تبوک نام داشت تعداد حاضرین در این جنگ را (که عمدتا مردان و بخش اندکی از زنان که برای مداوا و کمک حاضر می شدند) کمترین تعداد ،30 هزار نفر(3) و بیشترین نیز 70 هزار نفر(4) و 100 هزار نفر (5) ذکر کرده اند.
این درحالیست که فاصله بین جنگ تبوک تا حجه الوداع بیش از یک سال است(جنگ تبوک در سال نهم هجری رخ داده است.) که در این مدت جمعیت فراوانی از قبائل و شهرهای مختلف، مسلمان می شدند و ایمان می آوردند و به تعداد مسلمانان افزوده شده بود. و همچنین در سفر حجه الوداع و واقعه غدیر جمیتی از زنان و کودکان نیز حاضر بودند زیرا حج بر زنان نیز همانند مردان واجب بوده است و همچنین با توجه به اینکه برخی از زنان نیز ناقل حدیث غدیر بوده اند لذا قطعا زنان هم در این واقعه حضور داشته اند که با این حساب حضور جمعیت بیش از صدهزار نفر هیچ جای استبعداد و انکاری ندارد. و زمانی که یک سال پیش از این واقعه در جنگ تبوک که مسافت زیادی نیز طی شد واز سختترین جنگهای پیامبر لقب گرفت به گونه ای این جنگ را «غزوه العسره» نامگذاری کردند(6) ، جمعیتی حدود(30 یا 70 یا 100 هزار نفر) شرکت داشته اند، یکسال بعداز این واقعه با اینکه پیامبر فراخوان عمومی نیز داده اند آیا برای سفر حج که عملی واجب است و بیشتر مردم میخواهند سفر حج را همراه پیامبر انجام دهند و زنان و کودکان نیز می توانند حاضر شوند و جمعیت مسلمانان نسبت به یکسال پیش بیشتر نیز شده است، جمعیت حاضر کمتر از 70 هزار نفر میشود؟
لذا این نوع اشکال و ایراد گرفتن به نوعی پاک کردن صورت مسأله است و انکار واقعیات تاریخی باز هم تکرار می کنیم که جمعیت حاضر در غدیر چه هزار نفری باشد و چه صد هزار نفری در اصل واقعه و انتخاب امیرالمؤمنین علیه السلام به عنوان جانشین پیامبر، تأثیری ندارد. اما با اینحال در منابع روایی و تاریخی، در مورد حاضرین در غدیر خم گزارشات مختلفی وجود دارد : 1- 40 هزار نفر ، 2- 70 هزار نفر 3- 90 هزار نفر 4- 114 هزار نفر5- 120 هزار نفر6-124 هزار نفر(2) و سبط بن جوزی از مورخین مشهور اهل سنت می نویسد:« اتفق علماء السير على ان قصة الغدير كانت بعد رجوع النبي (صلی الله علیه و آله) من حجة الوداع في الثامن عشر من ذي الحجة جمع الصحابة و كانوا مائة و عشرين الفا – علمای سیره نویس اتفاق نظر دارند که واقعه غدیر خم بعد از بازگشت پیامبر از حجه الوداع در 18 ذی الحجه بوده است که پیامبر صحابه را جمع کردند و جمعیت حاضر در غدیر 120 هزار بوده است.(8)
محمدبن عبدالباقی زرقانی شارح کتاب موطأ مالک امام مالکی ها در کتاب خود تعداد حاضرین در حجه الوداع را بیش از 114 هزار نقل میکند زیرا وی کسانی که با پیامبر از مدینه حرکت کردند را 90 هزار و یا 114 هزار نقل می کند و می گوید تعداد حاضرین در حجه الوداع بیش از این تعداد بوده است.(9) شاه ولی الله دهلوی یکی دیگر از علمای اهل سنت و نزدیک به وهابیت در کتاب خود تعداد حاضرین در حجه الوداع را حدود 124 هزار نفر می داند.(10) به هر حال با وجود گزارشات تاریخی در مورد جمعیت حاضر در غدیر خم باز هم تکرار می کنیم که تعداد حاضرین در غدیرخم در اصل واقعه غدیر و انتخاب امیرالمؤمنین علیه السلام به جانشینی پیامبر و ولیّ امر امت اسلامی، تأثیری ندارد و اصل این واقعه جزو قطعیات و حتمیات است.

1- «غدیر خم» آبگیر یا برکه ای بوده است که در میان راه مدینه به مکه در کنار روستایی به نام «جحفه» قرار دارد که کاروانیان شهرهای مختلف در آنجا از هم جدا می شدند. الصحاح جوهری ج 5 ص 1916. کما اینکه محل میقات اهل مصر و شام جحفه بوده است.(الاقناع ماوردی، ص 84، المدونه مالک بن انس، ج 1 ص 405)
2- حدائق الأنوار و مطالع الأسرار في سيرة النبي المختار، ج 1 ص 77.
3- انساب الاشراف بلاذری، ج 1 ص 368.
4- عمدة القاری فی شرح البخاری، ج 18 ص 45. به نقل از حاکم نیشابوری.
5- تاریخ ابن خلدون ج 1 ص 204.
6- انساب الاشراف بلاذری ، ج 1 ص 380.
7- السیره الحلبیه ج 3 ص 361.
8- تذکره الخواص ج 1 ص 37.
9- شرح الزرقانی علی الموطأ ج 2 ص 380.
10- حجه الله البالغه، ج 2 ص 327.