حضرت زین العابدین علیه السلام در دعای مکارم الأخلاق از خداوند علی اعلا اینطور درخواست کردند: «وَ صَحِّحْ بِمَا عِنْدَكَ يَقِينِي» یعنی: و به آنچه که نزد تو است ـ یعنی همان لطف ـ یقین من را صحیح قرار بده. عرض کردیم که یکی از معانی یقین صحیح، بحث روزی است. چند روایت بخوانم.
روایت اول: «إِنَّ اللهَ یُبغِضُ الشَّابَّ الفَارِغَ» یعنی: خداوند نسبت به جوان بیکار بغض دارد. یک زمانی معضل کشور، بیکاری است و جوان در آن بیکاری، نقشی ندارد. این جوان، مبغوض خداوند نیست. خداوند نسبت به جوانی که بی مسؤولیت است بغض دارد.
روایت دوم: «مَلْعُونٌ مَلْعُونٌ مَنْ أَلْقَى كَلَّهُ عَلَى النَّاسِ». ملعون یعنی دور از رحمت خداوند. فقط شیطان نیست که از رحمت خدا دور است. میفرماید: دور است از رحمت خدا، دور است از رحمت خدا کسی که بار زندگیش را به دوش دیگران بیندازد. یک شخصی خدمت امام صادق علیه السلام رفت و گفت: خودتان در ظهر تابستان باغتان را بیل میزنید؟ بدهید خدم و حشم برای شما بیل بزنند. شما که غلام دارید. اگر هم نمیخواهید آنها بیل بزنند بدهید ما که مرید شما هستیم. حضرت فرمود: نمی-خواهم خداوند را طوری ملاقات کنم که مورد بغض اوست یعنی در حالی بیکاری باشم و به واسطه انجام کار از آدمهایی مانند تو در امان هستم.
روایت سوم: این حدیث از ساحت مقدس نبوی است: «الَّذِي يَطْلُبُ مِنْ فَضْلِ اللَّهِ مَا يَكُفُّ بِهِ عِيَالَهُ أَعْظَمُ أَجْراً مِنَ الْمُجَاهِدِ فِي سَبِيلِ اللَّهِ» یعنی: کسی که از فضل و رحمت خدا به دنبال لقمهای غذا به عنوان آبرو برای خانوادهاش باشد که حد کفاف آنها باشد، ثوابش بیشتر از کسی است که در راه خدا مجاهدت میکند و شمشیر میزند.
بنابراین ما بیکاری را ترویج نکردیم. باید کار کرد و چیزی به دست آورد. اما حرف این است که این کار شما هر چه که باشد چه نقشی در به دست آوردن روزی دارد؟ این دو را از هم تفکیک کنید. کار کردن در درآوردن روزی، نقشی ندارد. بلکه همه نقشش در مهیا کردن روزی است. یک پکیجی هست که آماده است و شما با کار کردنتان آن پکیج را به دست میآورید و نه میتوانید کم کنید و نه میتوانید زیاد کنیدش.
یقین ما در باب روزی باید درست باشد. وقتی روزی من کم یا دیر شود به خانه مردم میرویم در حالی که خدا گفته است روزی به عهده من است. یک قاعده عقلایی هم داریم و اسمش را دوراندیشی می‌گذاریم. چطور است که ما فهمیدیی چیزی به نام دوراندیشی هست؛ ولی خدا و پیغمبر نفهمیدهاند؟ حدیث قدسی است که خداوند فرموده است: بنده من! من عبادت فردا را از تو نخواستم. تو چرا روزی فردا را از من می‌خواهی؟
کسب و کار، آداب دارد. آدابش فقط این نیست که قبل از باز کردن مغازه قرآن قرائت کنیم. اول باید بفهمیم روزی به دست کیست. وقتی فهمیدیم روزی به دست کیست باید سه اعتدال را رعایت کنیم:
1. اعتدال در به دست آوردن یعنی پرداختن به کار.
2. اعتدال در خرج کردن یعنی تدبیر معیشت.
3. اعتدال در میزان کسب و کار.
وجود نازنین موسی ابن جعفر و وجود نازنین حضرت صادق علیه السلام فرمودهاند: بیست و چهار ساعتتان را تقسیم کنید. یا به چهار تا شش ساعت تقسیم کنیم که فرموده امام صادق است و یا به سه تا هشت ساعت که فرموده امام کاظم علیه السلام است و یک بخش را به کار اختصاص بدهید. باید به امام اعتماد کنیم و بلا فاصله نگوییم: ما اگر دو جا کار نکنیم از پس اجاره بر نمیآییم. اینها محاورههای من و تو است که نود درصد زندگیمان در غفلت است و فرق میکند با امام صادق که همه عالم و آدم در اختیار اوست و غفلت ندارد.
اگر بخواهیم به دنبال روزی برویم باید به دنبال حلال برویم. «طَلَبُ الْحَلَالِ فَرِيضَةٌ عَلَى كُلِّ مُسْلِمٍ وَ مُسْلِمَةٍ». حال که واجب است باید بدانیم با چه فرآیندی درآمد انسان حلال میشود. خدا دوست دارد آدمیزاد در راه به دست آوردن حلال به رنج و مشقت بیفتد. وجود نازنین حضرت ختمیمرتبت میفرماید: «إِنَّ اللهَ تَعَالَی یُحِبُّ أَن یَرَی عَبدَهُ تَعِباً فِی طَلَبِ الحَلَالِ» یعنی: خداوند دوست دارد که بندهاش را در راه به دست آوردن حلال در حال رنج ببیند.
در سوره مبارکه ذاریات آیه 56 میفرماید: «وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلاَّ لِيَعْبُدُونِ». هدف خلقت، بنده بودن است. ما چطور میتوانیم بنده خدا باشیم؟ پیغمبری که قرآن در وصف او فرموده است: «وَ ما يَنْطِقُ عَنِ الْهَوى‏» در ذیل این آیه میفرماید: «الْعِبَادَةُ سَبْعُونَ جُزْءاً أَفْضَلُهَا طَلَبُ الْحَلَالِ» یعنی: عبادت، هفتاد جزء دارد. برترینِ آن اجزاء، به دست آوردن روزی حلال است. بنزین عبادت، طلب حلال است. همه اینهایی که به کربلا رفتهاند اگر بخواهند حسینی شوند یک مقدمه دارد و آن مقدمه، این است که باید از راه حلال رفته باشند. اگر نماز شب بخواهد کسی را به جایی برساند آن سوختی که باعث شود شما از خواب بلند شوید و جان داشته باشید که نماز بخوانید باید از راه حلال بوده باشد. در حدیث دیگری بیان حضرتشان این است: «الْعِبَادَةُ عَشَرَةُ أَجْزَاءٍ تِسْعَةُ أَجْزَاءٍ فِي طَلَبِ الْحَلَالِ» یعنی: بندگی خدا در ده امر خلاصه میشود. نُه دهمش، طلب حلال است.