بِسمِ اللهِ الرَّحمَنِ الرَّحیمِ
اَلحَمدُ لِلَّهِ رَبِّ العَالَمینَ وَ الصَّلَاةُ وَ السَّلَامُ عَلَی خَیرِ خَلقِهِ مُحَمَّدٍ وَ عَلَی عِترَتِهِ الطَّاهرِینَ وَ اللَّعنُ الدَّائِمُ عَلَی أَعدَائِهِم أَجمَعینَ إِلَی لِقَاءِ یَومِ الدِّینِ آَمِینَ یَا رَبَّ العَالَمینَ
گفتیم خداوند به مهم‌‌ترین و با ارزش‌‌ترین آفریده‌‌اش هشت برتری عنایت کرده است:
1. برتری از ملک؛
2. حیا و شرم؛
3. قدرت نطق و گویایی؛
4. تناسب در خلقت؛
5. پذیرفتن امانت الهی؛
6. آموزش و آموختن.
7. قدرت أراده و اختیار.
8. کرامت و گرامی داشته شدن با یک سری أمور.
اینها ظرفیت‌‌های درونی انسان است. چرا خداوند این هشت ظرفیت را در انسان قرار داده است؟ برای رسیدن به حقیقتی که شأن و مقام انسان است و ابزار رسیدن به آن، همین ظرفیت‌‌هاست که باید به فعلیت برسند.
بر اساس جهان‌‌بینی دینی، موجودات از نظر کمالات به دو دسته کلی تقسیم می‌‌شوند:
1. موجوداتی که از بدو خلقت، تمام کمالات لایق خود را دارند و به میزان کامل خلق شده‌‌اند مانند ملائکه. جبرئیل از ابتدا جبرئیل خلق شده است.
2. موجوداتی که از بدو خلقت، فاقد کمالات هستند و باید برای رسیدن به کمالات تلاش کنند که خود این گروه به دو بخش تقسیم می‌‌شود:
* موجوداتی که سیر آنها به سوی کمال، جبری و قهری است و حقّ انتخاب ندارند مانند حیوانات و نباتات.
* موجوداتی که سیرشان به سوی کمال، قهری است ولی حق انتخاب دارند و که به سوی کمال بروند یا نروند مانند انسان‌‌ها.
پس انسان‌‌ها فاقد کمالات هستند ولی با توجه به ظرفیتی که خداوند به آنها داده، می‌‌توانند در مسیر کمال قرار بگیرند. در سوره مبارکه انشقاق آیه 6 این سیر را مشقت‌آمیز می‌‌داند: ﴿يا أَيُّهَا الْإِنْسانُ إِنَّكَ كادِحٌ إِلى‏ رَبِّكَ كَدْحاً فَمُلاقيه‏﴾ یعنی: ای طایفه انسان‌‌ها؛ شما با زحمت به سوی پروردگارتان در حرکت هستید و او را دیدار خواهید کرد. اگر این ملاقات ساده بود شاید انسانِ کمال‌‌طلب، کسی را کامل‌‌تر از پروردگارش نمی‌‌یافت و همگان به سوی او می‌‌رفتند. انسانِ کمال‌‌طلب باید برای حرکت در قوس صعودی و سیر به سوی پروردگار زحمت بکشد.
برای رسیدن به این مقام باید ابتدا هدف را پیدا کرد. باید یک نقطه‌‌ای را تعیین بکنیم و بگوییم می-خواهیم به سوی این نقطه برویم. این نقطه را در سوره مبارکه فصلت آیه 53 و 54 بیان می‌‌کند: ﴿سَنُريهِمْ آياتِنا فِي الْآفاقِ وَ في‏ أَنْفُسِهِمْ حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُّ أَ وَ لَمْ يَكْفِ بِرَبِّكَ أَنَّهُ عَلى‏ كُلِّ شَيْ‏ءٍ شَهيدٌ * أَلا إِنَّهُمْ في‏ مِرْيَةٍ مِنْ لِقاءِ رَبِّهِمْ أَلا إِنَّهُ بِكُلِّ شَيْ‏ءٍ مُحيطٌ﴾ یعنی: به زودی نشانه‌‌هایمان در نظام هستی و نهاد انسان را به آنها نشان خواهیم داد تا برای آنها روشن شود که الله، حق است. حق‌‌طلبی، فطری است و باید بفهمیم که خدا حق است. از کجا بفهمیم؟ باید آیات الهی را در آفاق و در نظام تکوین دید. در اینجا دو سؤال مطرح می‌‌شود:
1. چرا ما سراغ آیات آفاقی و انفسی می‌‌رویم و چیزی برایمان روشن نمی‌‌شود؟
2. اگر روشن شود، در چند گام می‌‌توانیم به حقّانیت خدا برسیم؟
خداوند در سوره مبارکه حج آیه 16 می‌‌فرماید: ﴿وَ كَذلِكَ أَنْزَلْناهُ آياتٍ بَيِّناتٍ وَ أَنَّ اللهَ يَهْدي مَنْ يُريدُ﴾ یعنی: قرآن را به صورت ه مجموعه‌‌ای از آیات روشنگر فرستادیم و هر کس با قرآن مرتبط شد، خداوند او را هدایت می‌‌کند. سال‌‌هاست که قرآن را می‌‌خوانیم و با آیات الهی مرتبط هستیم، ولی دریغ از هدایت. ما می-خواهیم سلوک کنیم. خداوند هم نسخه سلوک را ارائه کرده است، ولی سالکی نیست که عزم این مسیر را داشته باشد.
من در قرآن کریم چهارده عنوان را یافته‌‌ام که می‌‌فرماید تا زمانی که جزء این چهارده گروه نباشیم، از قرآن بهره نمی‌‌بریم. به نظر من سلوک عملی، این است که یاد بگیریم چگونه جزء این عناوین باشیم. تمام انسان بودن انسان به همین چهارده آیه است. دنبال این چهارده مورد بگردید و بس.
عنوان نخست: در سوره مبارکه آل عمران آیه 190 می‌‌فرماید: ﴿إِنَّ في‏ خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ اخْتِلافِ اللَّيْلِ وَ النَّهارِ لَآياتٍ لِأُولِي الْأَلْباب‏﴾ یعنی: در آفرینش آسمان‌‌ها و زمین و در آمد و شدِ شب و روز، نشانه‌‌هایی وجود دارد ولی برای صاحبان خرد.
عنوان دوم: در سوره مبارکه یونس آیه 6 می‌‌فرماید: ﴿إِنَّ في‏ اخْتِلافِ اللَّيْلِ وَ النَّهارِ وَ ما خَلَقَ اللهُ فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ لَآياتٍ لِقَوْمٍ يَتَّقُونَ﴾ یعنی: در آمد و شد و اختلاف شب و روز و در آنچه خداوند در آسمان‌‌ها و زمین خلق کرده است، نشانه‌‌هایی وجود دارد منتها برای اهل تقوا. باید یک بار خطبه متقین را دید که صد و ده عنصر محوری برای اهل تقوا شدن را بیان کرده است.
عنوان سوم: در سوره مبارکه ذاریات آیه 20 می‌‌فرماید: ﴿وَ فِي الْأَرْضِ آياتٌ لِلْمُوقِنينَ﴾ یعنی: در اموال مردم، حقّ مشخصی برای کسانی هست که نیازشان ارائه می‌‌کنند یا نمی‌‌کنند. یعنی برای نیازمند و آبرومند حق وجود دارد. در زمین، نشانه‌‌هایی وجود دارد منتها برای اهل یقین.
عنوان چهارم: در سوره مبارکه انعام آیه 99 می‌‌فرماید: ﴿وَ هُوَ الَّذي أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً فَأَخْرَجْنا بِهِ نَباتَ كُلِّ شَيْ‏ءٍ فَأَخْرَجْنا مِنْهُ خَضِراً نُخْرِجُ مِنْهُ حَبًّا مُتَراكِباً وَ مِنَ النَّخْلِ مِنْ طَلْعِها قِنْوانٌ دانِيَةٌ وَ جَنَّاتٍ مِنْ أَعْنابٍ وَ الزَّيْتُونَ وَ الرُّمَّانَ مُشْتَبِهاً وَ غَيْرَ مُتَشابِهٍ انْظُرُوا إِلى‏ ثَمَرِهِ إِذا أَثْمَرَ وَ يَنْعِهِ إِنَّ في‏ ذلِكُمْ لَآياتٍ لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ﴾. در پایان آیه می‌‌فرماید باید اهل ایمان باشی تا بتوانی از آیات الهی استفاده کنی.
عنوان پنجم: در سوره مبارکه سبأ آیه 9 می‌‌فرماید: ﴿أَ فَلَمْ يَرَوْا إِلى‏ ما بَيْنَ أَيْديهِمْ وَ ما خَلْفَهُمْ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ إِنْ نَشَأْ نَخْسِفْ بِهِمُ الْأَرْضَ أَوْ نُسْقِطْ عَلَيْهِمْ كِسَفاً مِنَ السَّماءِ إِنَّ في‏ ذلِكَ لَآيَةً لِكُلِّ عَبْدٍ مُنيبٍ﴾ یعنی: آیا به آنچه جلوی چشمشان است و آنچه پشت سرشان است و به آن آسمان و زمین نگاه نمی‌‌کنند؟ در پایان آیه می-فرماید در این امور نشانه هست ولی باید اولاً عبد بود و ثایناً منیب.
عنوان ششم: در سوره مبارکه روم آیه 22 می‌‌فرماید: ﴿وَ مِنْ آياتِهِ خَلْقُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ اخْتِلافُ أَلْسِنَتِكُمْ وَ أَلْوانِكُمْ إِنَّ في‏ ذلِكَ لَآياتٍ لِلْعالِمينَ﴾ یعنی: و از نشانه‌‌های حضرت حق، آفرینش آسمان‌‌ها و زمین و تفاوت زبان‌‌ها و رنگ شماست. نشانه‌‌های خداوند در این اختلاف وجود دارد منتها برای دانشمندها.
عنوان هفتم: در سوره مبارکه طه آیه 128 می‌‌فرماید: ﴿أَ فَلَمْ يَهْدِ لَهُمْ كَمْ أَهْلَكْنا قَبْلَهُمْ مِنَ الْقُرُونِ يَمْشُونَ في‏ مَساكِنِهِمْ إِنَّ في‏ ذلِكَ لَآياتٍ لِأُولِي النُّهى‏﴾ یعنی: چه طایفه‌‌هایی پیش از شما بودند که در این مساکن راه می‌‌رفتند و به هلاکت رسیدند. به امت‌‌های قبلی نگاه کنید که چه گناهانی داشتند و ما آنها را هلاک کردیم. در هلاکت امت‌‌های قبلی، نشانه‌‌هایی هست ولی برای آدم‌‌های تیز بین.
عنوان هشتم: در سوره مبارکه نحل آیه 11 می‌‌فرماید: ﴿يُنْبِتُ لَكُمْ بِهِ الزَّرْعَ وَ الزَّيْتُونَ وَ النَّخيلَ وَ الْأَعْنابَ وَ مِنْ كُلِّ الثَّمَراتِ إِنَّ في‏ ذلِكَ لَآيَةً لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ﴾ یعنی: زراعت‌‌های شما را از آب باران می‌‌رویانیم. زراعت شما درخت زیتون و خرما و انگور و هر گیاه دیگری است. در این حقیقت، نشانه‌‌هایی هست ولی برای کسانی که فکر می‌‌کنند.
عنوان نهم: در سوره مبارکه نحل آیه 12 می‌‌فرماید: ﴿وَ سَخَّرَ لَكُمُ اللَّيْلَ وَ النَّهارَ وَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ وَ النُّجُومُ مُسَخَّراتٌ بِأَمْرِهِ إِنَّ في‏ ذلِكَ لَآياتٍ لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ﴾ یعنی: شب و روز و خورشید و ماه و ستارگان را در تسخیر شما قرار دادیم که به امر خداست نه به زرنگی خودتان. در اینها نشانه‌‌هایی هست ولی برای کسانی که اندیشه دارند.
عنوان دهم: در سوره مبارکه نحل آیه 13 می‌‌فرماید: ﴿وَ ما ذَرَأَ لَكُمْ فِي الْأَرْضِ مُخْتَلِفاً أَلْوانُهُ إِنَّ في‏ ذلِكَ لَآيَةً لِقَوْمٍ يَذَّكَّرُونَ﴾ یعنی: در آنچه که خداوند در زمین برای شما آفرید، نشانه‌‌هایی وجود دارد ولی برای کسانی که پند می‌‌گیرند.
عنوان یازدهم: در سوره مبارکه حجر آیات 74 و 75 می‌‌فرماید: ﴿فَجَعَلْنا عالِيَها سافِلَها وَ أَمْطَرْنا عَلَيْهِمْ حِجارَةً مِنْ سِجِّيلٍ * إِنَّ في‏ ذلِكَ لَآياتٍ لِلْمُتَوَسِّمينَ﴾ یعنی: ما قوم لوط را عذاب کردیم و در این عذاب، نشانه‌‌هایی هست ولی برای کسانی که اهل هشیاری عمیق و بصیرت هستند.
عنوان دوازدهم: در سوره مبارکه نحل آیه 65 می‌‌فرماید: ﴿وَ اللهُ أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً فَأَحْيا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها إِنَّ في‏ ذلِكَ لَآيَةً لِقَوْمٍ يَسْمَعُونَ﴾ یعنی: خداوند آب را از آسمان نازل کرد و با آن زمین را پس از اینکه از بین رفته بود، زنده کرد. در این مطلب، نشانه‌‌هایی هست ولی برای طایفه‌‌ای که گوش شنوا داشته باشند و بخواهند حرف حق را بشنوند.
عنوان سیزدهم: در سوره مبارکه ابراهیم آیه 5 می‌‌فرماید: ﴿وَ لَقَدْ أَرْسَلْنا مُوسى‏ بِآياتِنا أَنْ أَخْرِجْ قَوْمَكَ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ وَ ذَكِّرْهُمْ بِأَيَّامِ اللهِ إِنَّ في‏ ذلِكَ لَآياتٍ لِكُلِّ صَبَّارٍ شَكُورٍ﴾ یعنی: ما موسی را با نشانه‌‌هایمان فرستادیم تا بنی اسرائیل را از ظلمات به سوی نور خارج کرد و او را با ایام الله تأیید کردیم. در این مطلب، نشانه‌‌هایی هستند ولی برای کسانی که بسیار صبوری و شکرگزاری دارند.
عنوان چهاردهم: در سوره مبارکه یوسف آیه 7 می‌‌فرماید: ﴿لَقَدْ كانَ في‏ يُوسُفَ وَ إِخْوَتِهِ آياتٌ لِلسَّائِلينَ﴾ یعنی: در داستان یوسف و برادرهایش نشانه‌‌هایی هست منتها برای بهره بردن از آیات باید سائل و کنجکاو و پژوهشگر بود.
از قرآن که معجزه الهی است استفاده نمی‌‌کنم چون صبار شکور نیستم. چون عبد منیب نیستم. چون متوسّم و متقی نیستم. تدبر در مورد امور متافیزیکی نیست. خداوند می‌‌فرماید می‌‌توانید من را در همین آسمان و زمین و کشاورزی پیدا کنید. خداوند نشانه‌‌هایش را در آفاق و انفس به ما نشان داده است تا برای ما معلوم شود که او حقّ است.
سوال دوم ما این بود که ما می‌‌خواهیم به این سمت و سو یعنی به سمت و سوی حق برویم. چه باید بکنیم؟ سه گام دارد:
1. باید انصار الله باشیم؛
2. باید اولیاء الله باشیم؛
3. باید به لقاء الله برسیم.