بسم الله الرحمن الرحیم

حضرت عبدالعظیم حسنی (ع) مشهور به شاه عبدالعظیم و سیدالکریم از عالمان سادات حسنی و از راویان حدیث است که در روز پنج‌شنبه ۴ ربیع‌الثانی سال ۱۷۳ق، در زمان حکومت هارون الرشید، در مدینه متولد شد.
نسب او با چهار واسطه به امام حسن مجتبی (ع) می‌رسد. نجاشی از عالمان شیعی می‌گوید: پس از رحلت وی به هنگام غسل، رقعه‌ای در لباسش یافت شد که نسب وی در آن بدین صورت نوشته بود: من ابوالقاسم فرزند عبدالله، فرزند علی، فرزند حسن، فرزند زید، فرزند امام حسن‌بن‌علی‌بن‌ابی‌طالب (ع) هستم.
شیخ صدوق، مجموعه روایات وی را با عنوان جامع اخبار عبدالعظیم گردآوری کرده است.
مصاحبت با ائمه (ع)
حضرت عبدالعظیم (ع) محضر امام رضا (ع) و امام جواد (ع) را درک کرده و ایمان خویش را بر امام هادی (ع) عرضه داشته و حضرت روش دین‌داری وی را تأیید نمودند.
درباره برخورد حضرت عبدالعظیم (ع) با امامان نقل شده که او با کمال ادب و خضوع و نهایت حیا و تواضع وارد مجلس امام جواد (ع) یا امام هادی (ع) می‌شد و آن بزرگواران نیز او را در صدر جلسه و در کنار خویش هم‌نشین کرده و از احوال او سؤال می‌کردند که این برخورد موجب حسرت و غبطه دیگران می‌شد.
زندگی در دوران سرکوب شیعیان
دوران زندگی حضرت عبدالعظیم (ع) مصادف با شرایط خفقان و سرکوب شیعیان از سوی بنی‌عباس بود و همچون پدرانش سال‌ها تحت تعقیب بود.
ایشان گرچه زمانی که در مدینه، بغداد و سامرا می‌زیست روش تقیه را در پیش گرفته و عقیده و مرام خود را پنهان می‌داشت، ولی با این حال مورد غضب متوکل عباسی و معتز عباسی بود.
هجرت به ری
بنابر گزارش‌های تاریخی، حضرت عبدالعظیم (ع) در زمان معتز عباسی، به جهت اذیت و آزار و ترس از قتل، به امر امام هادی (ع) از سامرا به ری که از پایگاه‌های مهم عباسیان بود، هجرت کرد. برخی هم نقل کرده‌اند به قصد زیارت مزار حضرت علی بن موسی الرضا (ع) به قصد خراسان هجرت کرد و در ری برای زیارت حمزة‌بن‌‌‌‌‌موسی‌بن‌جعفر (ع) توقف کرد و در آن‌جا مخفی شد.
نجاشی به نقل از خالد برقی ماجرا را این‌گونه روایت می‌کند که حضرت عبدالعظیم (ع) در حال فرار از سلطان، به ری آمد و در سرداب خانه مردی از شیعیان در محله «سکة الموالی» ساکن شد. او در همان سرداب به عبادت می‌پرداخت، روز را روزه می‌گرفت و شب را به عبادت می‌گذراند. وی مخفیانه از منزل بیرون می‌آمد و به زیارت قبری می‌رفت که می‌گفت: این قبر مردی از فرزندان موسی‌بن‌جعفر(ع) است. پیوسته در آن سرداب بود و خبر ورود او به شیعیان یکی پس از دیگری می‌رسید تا اکثر شیعیان با وی آشنا شدند.
درگذشت حضرت عبدالعظیم حسنی (ع) در ۱۵ شوال سال ۲۵۲ق در زمان امام هادی (ع) رخ داد.
مدفن و ثواب زیارت حضرت عبدالعظیم حسنی (ع)
محدث نوری می‌گوید: فردی از شیعیان، رسول اکرم (ص) را در عالم رؤیا زیارت می‌کند که به او می‌فرمایند فردا یکی از اولاد من کنار درخت سیب در باغ عبدالجبار بن عبدالوهاب رازی تشییع و دفن خواهد شد. وی برای خرید آن مکان به صاحب باغ مراجعه می‌کند در حالی که صاحب آن باغ نیز همان خواب را دیده بود و آن باغ را وقف حضرت عبدالعظیم (ع) و دیگر شیعیان کرد که در آن دفن شوند.
شیخ صدوق در باب زیارت مرقد وی، روایتی را نقل می‌کند که فردی از اهالی ری بر امام هادی (ع) وارد شد و گفت: به زیارت حضرت سیدالشهداء (ع) مشرف شدم. امام (ع) فرمودند: ثواب زیارت قبر عبدالعظیم که نزد شماست مانند کسی است که قبر حسین‌بن‌علی(ع) را در کربلا زیارت کرده است.
مقصود از برابرى زيارت حضرت عبد العظيم (ع) با زيارت سيد الشهداء (ع)‌
با توجه به ثواب عظیم زیارت قبر امام حسین (ع)، بی‌تردید مقصود امام هادی(ع) این نیست که از فضایل زیارت امام حسین(ع) بکاهند یا در بیان فضیلت حضرت عبدالعظیم (ع) مبالغه نمایند. بلکه برابری فضیلت زیارت حضرت عبدالعظیم (ع) با امام حسین (ع) مقید به فضای سیاسی ویژه‌ای است که پیروان اهل‌بیت (ع) درآن مقطع تاریخی در آن زندگی می‌کردند. در زمانی که اختناق شدیدی جهان اسلام را فراگرفته بود و جامعه تشیع در دوران زمامداری افرادی مانند متوکل، مُعتز و معتمد عباسی، سخت‌ترین دوران‌های تاریخی خود را سپری می‌کرد ، در چنین شرایطی، امام هادی (ع) به منظور پیشگیری از خطرهایی که از طرف حکومت‌های وقت، شیعیان را تهدید می‌کرد، فضیلت زیارت حضرت عبدالعظیم را با زیارت امام حسین (ع) برابر دانسته‌اند.
به تعبیری روشن‌تر، زیارت حضرت عبدالعظیم (ع) برای افرادی که آمادگی خطرپذیری برای زیارت امام حسین (ع) در آن شرایط را داشته باشند، پاداشی معادل زیارت آن حضرت دارد و حرم حضرت عبدالعظیم (ع) شعبه‌ای از حرم سیدالشهدا (ع) است چرا که حکومت وقت به دنبال حضرت عبدالعظیم بوده و مرتبطین با ایشان را که از شیعیان بودند نیز تحت تعقیب بوده و خطرات جانی برایشان درپی داشت و این برابری با زیارت سیدالشهداء (ع) فضیلتی بزرگ و حاکی از جایگاه بلند حضرت عبدالعظیم (ع) نزد اهل بیت (ع) و عظمت معنوی ایشان است.
فضائل و مقامات
علامه حلی در شرح حال حضرت عبدالعظیم (ع)، او را عالمی پرهیزکار معرفی می‌کند. محدث نوری نیز درباره فضائل او نقل می‌کند که وی مردی با ورع، پارسا، معروف به امانت، صداقت در گفتار، عالم به امور دین، قائل به توحید و عدل و دارای احادیث بسیار بود.
تقوا پیشگی و درستکاری حضرت عبدالعظیم (ع) باعث بلندی جایگاه و مقام وی نزد ائمه اطهار (ع) بود.
در بیان امام معصوم(ع)
امام هادی (ع) در سفری که حضرت عبدالعظیم (ع) به سامرا داشت، او را تصدیق و این‌گونه خطاب می‌کنند: یا اباالقاسم، تو به حق ولی ما هستی ... تو همان دینی را که پسندیده خداست، انتخاب کرده‌ای ... خداوند تو را با گفتار ثابت در دنیا و آخرت تثبیت کند.
این گفتگو میان امام (ع) و حضرت عبدالعظیم به «حدیث عرض دین» مشهور است که آیت الله صافی گلپایگانی این حدیث را در قالب کتابی مستقل به نام شرح حدیث عرض دین شرح کرده‌اند.
مقام علمی
ابو حماد رازی می‌گوید: در سامرا بر امام هادی (ع) وارد شدم و از بعضی مسائل حلال و حرام پرسیدم. چون قصد وداع داشتم حضرت فرمودند: چنانچه در امور دینی در [تشخیص] حلال و حرام، مسئله‌ای بر تو دشوار شد، از عبدالعظیم حسنی سؤال کن و سلام مرا به او برسان.
روایات حضرت عبدالعظیم (ع)
در کتب حدیثی و متون روایی، بیش از 100 روایت از حضرت عبدالعظیم حسنی (ع) آمده است و شیخ صدوق، مجموعه روایات ایشان را با عنوان «جامع اخبار عبدالعظیم» گردآوری کرده است. شمار احادیثی که ایشان بی‌واسطه از امامان (ع) نقل می‌کند، 2 روایت از امام رضا (ع)، ۲۶ روایت از امام جواد (ع) و ۹ روایت از امام هادی (ع) است و شمار روایات باواسطه هم به ۶۵ حدیث می‌رسد.
از حضرت عبدالعظیم (ع) کتاب‌هایی که در دست است «خُطَب امیرالمؤمنین» و «الیوم و اللیلة» که اعمالی است که بنابر اخبار ائمه اطهار (ع) با اذکار خاصه روایت شده است و هر مکلفی می‌تواند در تمام روز و شب از مستحبات و واجبات به جا آورد.
ارادت همگان به حضرت عبدالعظیم (ع)
از دیر باز مدفن ایشان مورد توجه شیعیان و علما و بزرگان شیعه از همه نقاط جهان اسلام و حتی پادشاهان و حاکمان بوده و هست به طوری که دفن شدن در جوار ایشان از مباهات افراد به حساب می‌آید.
بزرگان متعددی از علمای شیعه در حرم حضرت عبدالعظیم (ع) مدفون هستند از جمله: شیخ ابوالفتوح رازی، ملاعلی کنی، آیت الله شاه‌آبادی، آیت الله سید محمدرضا علوی تهرانی و ...