پله رشد

امیرالمؤمنین (علیه‌السلام): ﴿ اگر صبر کنی به مقام و منزلت نیکان می‌رسی و اگر بی‌تابی کنی، آن تو را به آتش وارد می‌کند﴾.۱
مفهوم صبر از مفاهیم روشن و خیلی نیاز به تعریف ندارد اما در یک کلام می‌توان آن را به تحمل کردن معنا کرد. این مفهوم در روایات ما از اصلی‌ترین رکن و ستون‌های ایمان و حتی از آن تشبیه به سر برای بدن شده است و همان‌طور که بدن بدون سر جان و حیات و اثری از خود ندارد ایمان بدون صبر هم هیچ جان و اثری نخواهد داشت.۲
اما سؤال اینجاست چرا صبر و تحمل این‌قدر در رابطه با ایمان مهم است و جایگاه ویژه دارد؟
برای روشن شدن این مسئله و جواب این سؤال سراغ روایتی از مولا امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) می‌رویم. حضرت می‌فرمایند:
صبر یا بر مصیبت است ، یا بر اطاعت خدا ، یا در مقابل معصیت است که قسمت سوم صبر که در مقابل معصیت است از دو قسمت قبلی باارزش‎تراست.۳
همان‌طور که روشن است حضرت در اینجا سه قسم و حالت کلی که انسان باید نسبت به آن‌ها تحمل داشته باشد را بیان می‌کنند: 1) یا صبر در برابر مصیبت‌های دنیا مثل از دست دادن اقوام و دوستان یا گرفتاری‌های مادی و انواع و اقسام مشکلات است 2) یا صبر در اطاعت خدا مثل تحمل سختی از خواب ناز برخاستن و نماز صبح خواندن 3) یا صبر و تحمل سختی پرداخت زکات در راه خدا یا تحمل و صبر در سختی دوری از گناه و اموری که خدا حرام کرده است.
با دقت در این سه جمله متوجه می‌شویم اصلاً دین‌داری چیزی جز صبر برای چیزهایی که در برابر هوای نفس آدمی قرار می‌گیرند نیست و این امور از همین سه موردی که حضرت فرمودند خارج نیست. برای همین علماء گفته‌اند بندگی خدا چیزی جز ذلیل کردن و کوبیدن نفس و صبر در برابر خواهش‌های او نیست.
حالا شاید روشن‌تر شود که چرا صبر را نسبت به ایمان تشبیه سر نسبت به بدن کرده‌اند چراکه بدن بی‌سر جسدی بیش نیست ایمان بدون صبر هم روح و واقعیت خود را از دست می‌دهد درنتیجه به حدیث اول می‌رسیم که مؤمن اگر می‌خواهد به‌جایی برسد راهش صبر و اگر می‌خواهد از آتش جهنم در امان بماند سپرش صبر خواهد بود.

۱. آمدی، غررالحکم، ج ۳، ح۳۷۱۳
۲. اصول کافی، ج۳، باب الصبر، حدیث ۳
۳. میزان الحکمه، ج 5، حدیث۱۰۱۰۱