بسم الله الرحمن الرحیم
اللهمّ صلّ علی محمّد و آله الطیبین الطاهرین و العن أعدائهم أجمعین
پیام غدیر(3)
ولایت علی علیه السلام در آینه آیات الهی

مَعاشِرَالنّاسِ، ما قَصَّرْتُ فی تَبْلیغِ ما أَنْزَلَ الله تَعالی إِلَی، وَ أَنَا أُبَیِّنُ لَکُمْ سَبَبَ هذِهِ الْآیَةِ: إِنَّ جَبْرئیلَ هَبَطَ إِلَی مِراراً ثَلاثاً یَأْمُرُنی عَنِ السَّلامِ رَبّی - وَ هُوالسَّلامُ - أَنْ أَقُومَ فی هذَا الْمَشْهَدِ فَأُعْلِمَ کُلَّ أَبْیَضَ وَأَسْوَدَ: أَنَّ عَلِی بْنَ أَبی طالِبٍ أَخی وَ وَصِیّی وَ خَلیفَتی (عَلی أُمَّتی) وَالْإِمامُ مِنْ بَعْدی، الَّذی مَحَلُّهُ مِنّی مَحَلُّ هارُونَ مِنْ مُوسی إِلاَّ أَنَّهُ لانَبِی بَعْدی وَهُوَ وَلِیُّکُمْ بَعْدَالله وَ رَسُولِهِ. وَ قَدْ أَنْزَلَ الله تَبارَکَ وَ تَعالی عَلَی بِذالِکَ آیَةً مِنْ کِتابِهِ (هِی): (إِنَّما وَلِیُّکُمُ الله وَ رَسُولُهُ وَالَّذینَ آمَنُواالَّذینَ یُقیمُونَ الصَّلاةَ وَیُؤْتونَ الزَّکاةَ وَ هُمْ راکِعُونَ)، وَ عَلِی بْنُ أَبی طالِبٍ الَّذی أَقامَ الصَّلاةَ وَ آتَی الزَّکاةَ وَهُوَ راکِعٌ یُریدُالله عَزَّوَجَلَّ فی کُلِّ حالٍ.

ای مردم! آنچه بر من فرود آمده، در تبلیغ آن کوتاهی نکرده ام و اکنون سبب نزول آیه را برایتان بیان می‌کنم: همانا جبرئیل سه مرتبه بر من فرود آمد از سوی سلام، پروردگارم - که تنها او سلام است - فرمانی آورد که در این مکان به پا خیزم و به هر سفید و سیاهی اعلام کنم که علی بن ابی طالب برادر، وصی و جانشین من در میان امّت و امام پس از من بوده. جایگاه او نسبت به من به سان هارون نسبت به موسی است، لیکن پیامبری پس از من نخواهد بود او (علی)، صاحب اختیارتان پس از خدا و رسول است. و پروردگارم آیه‌ای بر من نازل فرموده که: «همانا ولی، صاحب اختیار و سرپرست شما، خدا و پیامبر او و مؤمنانی هستند که نماز را به پا می‌دارند و در حال رکوع زکات می‌پردازند.» و همانا علی بن ابی طالب نماز به پا داشته و در رکوع زکات پرداخته و پیوسته خداخواه است.

آیه ولایت آیه علی بن ابیطالب علیه السلام
رسول گرامی اسلام به صراحت آیه إِنَّما وَلِیُّکُمُ الله وَ رَسُولُهُ وَالَّذینَ آمَنُواالَّذینَ یُقیمُونَ الصَّلاةَ وَیُؤْتونَ الزَّکاةَ وَ هُمْ راکِعُونَ(مائده: 55) را درباره علی بن ابیطالب علیه السلام تفسیر می‏کند و مصداق واقعی این کلام الهی را شخص امام علی علیه السلام معرّفی می‏کند. برخی از تفاسیر اهل سنّت در توضیح این آیه اعلام کرده‏اند که این آیه شریفه و آیات قبل و بعد آن در صدد بیان یکی از وظایف مسلمین است مبنی بر اینکه مسلمانان بايد دست از يارى يهود و نصارا و كفار بردارند، و تنها خدا و رسول و مؤمنين را يارى كنند البته این وظیفه شامل هر مسلمانی نیست بلکه تنها به مؤمنينى اختصاص دارد كه نماز را به پا مى‏دارند و در حال ركوع زكات مى‏دهند. در نگاه این مفسّرین، ولایت در این آیه شریفه به معنای نصرت و یاری است.(1) روشن است که این تفسیر مخالف با کلام رسول گرامی اسلام در خطبه غدیر است؛ زیرا حضرت پس از تلاوت آیه شریفه، مصداق واقعی مؤمنین را که منحصر در علی بن ابیطالب علیه السلام است به طور مشخص بیان می‏کند.
ولایت به معنای جانشینی
پیامبر گرامی اسلام معنای ولایت در آیه شریفه را به معنای امامت و جانشینی پس از خود تعریف کرده است: (أَنَّ عَلِی بْنَ أَبی طالِبٍ أَخی وَ وَصِیّی وَ خَلیفَتی (عَلی أُمَّتی) وَالْإِمامُ مِنْ بَعْدی، الَّذی مَحَلُّهُ مِنّی مَحَلُّ هارُونَ مِنْ مُوسی إِلاَّ أَنَّهُ لانَبِی بَعْدی وَهُوَ وَلِیُّکُمْ بَعْدَالله وَ رَسُولِهِ) تشبیه مقام امیرالمؤمنین به پیامبر گرامی اسلام به رابطه میان موسی و هارون نیز گواه دیگری بر این تفسیر است؛ زیرا حضرت هارون نماینده تامّ الاختیار موسی علیه السلام و جانشین وی در بین قوم بنی اسرائیل بود. بی‏شک، تفسیر ولایت به نصرت و یاری با این سخن قابل جمع نیست.
اهمیّت غدیر
عظمت و اهمیّت غدیر در این بند از سخنان رسول الله نیز قابل مشاهده است؛ حضرت می‏‏فرماید:( إِنَّ جَبْرئیلَ هَبَطَ إِلَی مِراراً ثَلاثاً) حضرت جبرئیل سه مرتبه بر ایشان فرود آمده و دستور به ابلاغ را از سوی خداوند متعال صادر کرده است. این گونه تأکید و اصرار بر اعلان این حقیقت و تهدید بر تخلّف از این دستور گویای عظمت قضیه غدیر است و خواست الهی بر این تعلّق گرفته است که این جانشینی هر چه سریعتر به تمامی مسلمانان عالم مخابره شود: (أَنْ أَقُومَ فی هذَا الْمَشْهَدِ فَأُعْلِمَ کُلَّ أَبْیَضَ وَأَسْوَدَ)
جانشینی بلافصل علی علیه السلام
رسول گرامی اسلام خلافت امیرالمؤمنین را خلافت بلافصل و آن حضرت را به عنوان جانشین مستقیم خود که هدایت جامعه را به دست خواهد گرفت معرّفی می‏کند: (أَنَّ عَلِی بْنَ أَبی طالِبٍ أَخی وَ وَصِیّی وَ خَلیفَتی (عَلی أُمَّتی) وَالْإِمامُ مِنْ بَعْدی، الَّذی مَحَلُّهُ مِنّی مَحَلُّ هارُونَ مِنْ مُوسی إِلاَّ أَنَّهُ لانَبِی بَعْدی وَهُوَ وَلِیُّکُمْ بَعْدَالله وَ رَسُولِهِ)
ولایت علی علیه السلام انتخابی الهی
بر اساس تصریح رسول گرامی اسلام انتخاب علی بن ابیطالب علیه السلام به دستور الهی بوده است و هیچ گونه غرض شخصی در این انتخاب دخالت نداشته است. و بر همین اساس نبی اسلام به صورت مکرر آیات الهی را برای مسلمانان قرائت کرده و به مسلمانان متذکر می‏شود خداوندی که این آیات را نازل کرده است علی بن ابیطالب را نیز برای شما به عنوان امام جامعه انتخاب کرده است. تأکید آن حضرت به خاطر زدودن ابهامی است که ممکن بود در ذهن مسلمانان نقش ببندد مبنی بر اینکه رابطه فامیلی میان رسول الله و علی بن ابیطالب در این انتخاب دخالت داشته است. آن حضرت ضمن نفی این توّهم، ملاک انتخاب را نیز بیان می‏کند: (وَهُوَ راکِعٌ یُریدُالله عَزَّوَجَلَّ فی کُلِّ حالٍ) از میان شما تنها علی بن ابیطالب صلاحیّت امامت را داشت زیرا وی در هر حالی رضایت خداوند متعال را مدنظر دارد و تنها برای او قدم برمی‏دارد.

پی نوشت:
1. تفسير المنار ج 6 : 441- 442 و تفسير فخر رازى ج 12: 25.