شبهات غدیر خم؛
شبهه عدم احتجاج امیرالمؤمنین علیه السلام به حدیث غدیر

یکی از شبهاتی که مخالفین و دشمنان غدیر و ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام، مطرح می کنند، مسأله عدم احتجاج امیرالمؤمنین علیه السلام در روز سقیفه و انتخاب جانشین پیامبر توسط مسلمانان، به واقعه غدیر خم و حدیث غدیر است و این نشان دهنده ی این است که یا غدیراصلا واقع نشده است یا اگر واقع شده، محتوای حدیث غدیر، دلالت بر جانشینی امیرالمؤمنین علیه السلام و امام امت بودن ایشان بعد از پیامبر نمیکند وگرنه حتما خود امیرالمؤمنین علیه السلام برای اثبات جانشینی و خلیفه پیامبر بودن خود به آن استناد می کردند.
در جواب این شبهه اولا باید گفت همانگونه که علامه امینی رحمت الله علیه در کتاب شریف الغدیر اثبات کرده اند قریب به 400 راوی و عالم اهل سنت این حدیث را نقل و در کتب خود ذکر کرده اند. و قریب به 30 کتاب مخصوص حدیث غدیر توسط علمای اهل سنت نوشته شده است. (1) که از جمله آنها کتابی در 4 جلد توسط طبری مورخ مشهور اهل سنت نگاشته شده است که تمام راویان و روایتهای مربوط به حدیث غدیر را در آن جمع آوری کرده است و ذهبی از بزرگان اهل سنت در مورد این کتاب می گوید: «جَمَعَ طُرُقَ حَدِيْثِ غَدِيْر خُمّ، فِي أَرْبَعَةِ أَجزَاءٍ، رَأَيْتُ شَطْرَهُ، فَبهَرَنِي سَعَةُ رِوَايَاته، وَجزمتُ بِوُقُوع ذَلِكَ.- (طبری) نام راویان حدیث غدیر خم را در چهار جلد جمع آوری کرده است و من حدود نصف آن را دیدم. و از شدت زیادی تعداد روایات مربوط به غدیر، مبهوت و متحیّر شدم! و به همین جهت من یقین پیدا کردم که واقعه غدیر اتفاق افتاده است.(2)
از اینرو در اصل واقعه غدیر جای شبهه نیست. اما در مورد چرایی عدم احتجاج امیرالمؤمنین علیه السلام به این حدیث در روز سقیفه ، باید گفت که اولا: همانگونه که در روایات اهل سنت، نقل شده است، سقیفه ومسأله انتخاب جانشین و خلیفه پیامبر بدون مشورت با مسلمین و بدون حضور بزرگان اصحاب و خاندان پیامبر،(3) و با زور و تهدید(4) و با سرعت تمام،(5)، انجام شد و حتی فراموش کرده بودند که پیامبر خدا از دنیا رفته اند و مشغول تدارک حکومت خود بودند.کما اینکه عایشه دختر ابوبکر در اینباره می گوید: «دُفِنَ نبى الله (صلی الله علیه و آله) لَيْلَةَ الأَرْبِعَاءِ، وَمَا عَلِمْنَا بِهِ حَتَّى سَمِعْنَا صوت المساحی.- پیکر پیامبر خدا در شب چهارشنبه دفن شد، و ما از دفن پيامبر- صلي الله عليه و آله - مطلع نشديم مگر آن كه صداي بيلها را (برای کندن قبر پیامبر و دفن ایشان که به زمین زده میشد) شنيديم.!! (6)یعنی تا زمان دفن پیامبر که سه روز گذشته بود برخی از صحابه پیامبر! هنوز توجهی به پیامبر نداشتند و مشغول بیعت گرفتن از مردم برای خود بودند!!
کما اینکه حضرت زهرا علیهاالسلام نیز به این مطلب اشاره می کنند، ابن قتیبه دینوری از بزرگان اهل سنت درکتاب خود نقل می کند که حضرت زهرا علیهاالسلام در خطبه ای که هنگام هجوم به خانه ایشان، پشت درب منزلشان، ایراد کردند فرمودند: « لا عَهْدَ لي بِقَوْمٍ حضروا اَسْوَءَ مَحْضَرٍ مِنْکُمْ، تَرَکْتُمْ رَسُولَ‏الّلهِ جِنازَةً بَيْنَ اَيْدينا، وَ قَطَعْتُمْ اَمْرَکُمْ فيما بَيْنَکُمْ، لَم تَستأمُرُونا وَ لَمْ تَرَدّوْا لَنا حَقَّا..- ملتي را همانند شما نمي‏شناسم که اينگونه عهدشکن و بد برخورد باشند، جنازه رسول خدا را در دست ما رها کرديد(و به دنبال انتخاب خلیفه رفتید) و عهد و پيمانهاي ميان خود را بريده و فراموش نموديد(اشاره به واقعه غدیر) و ما را به عنوان ولی خود قرار ندادید(همانگونه که خدا قرار داده بود) و حقّي را براي ما قائل نشدید.(7)
برخلاف امیرالمؤمنین علیه السلام که به عنوان برادر و وصیّ پیامبر، مشغول غسل و کفن ودفن پیامبر خدا صلی الله علیه و آله بودند، و تمام وجودشان مالامال از غم و اندوه در فقدان اشرف پیامبران و رحمت عالمیان، بود. وبه همین جهت اصلا در سقیفه حضور نداشتند که بخواهند استشهاد به غدیر بکنند. ثانیا: در موارد مختلف خود امیرالمؤمنین علیه السلام به حدیث غدیر برای اثبات ولایت خود استناد کرده اند که به چند نمونه اشاره میکنیم:
1. احتجاج به غدیر در روز تعیین خلیفه سوم یا همان شورای شش نفره(8)
2. احتجاج به حدیث غدیر در زمان حکومت عثمان: روزی اصحاب دور هم جمع شده بودند و امیرالمؤمنین نیز حضور داشت هر کسی از فضل خود می گفت و از حضرت نیز پرسیدند چرا ساکتی چیزی بگویید؟ حضرت مطالبی فرمودند از جمله :« شما را بخدا آیا روز غدیر که پیامبر مرا به عنوان ولی امرتان منصوب کرد را یادتان هست؟ که همگی گفتن آری بخدا همه اش را یادمان هست.!(9)
3. احتجاج به حدیث غدیر در برابر طلحه در جنگ جمل: « فَقَالَ: نَشَدْتُكَ اللَّهَ، هَلْ سَمِعْتَ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ؟ يَقُولُ: «مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِيٌّ مَوْلَاهُ، اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَلَاهُ، وَعَادِ مَنْ عَادَاهُ» تو را بخدا قسم! آیا از پیامبر خدا شنیدی که می فرمود:«هرکس من مولای اویم پس علی مولای اوست خدایا هر کس او را دوست می دارد دوستش بدار و هر کس او را دشمن میدارد دشمنش بدار؟ (10)
4. احتجاج به غدیر در دوران خلافت خود: شخصی به نام ابن ابی یعلی می گوید در رحبه(صحن مسجد کوفه) بودم که علی (علیه السلام) مردم را جمع کرد و آنها را قسم میداد که یادتان هست روز غدیر را؟:« أَنْشُدُ اللهَ مَنْ سَمِعَ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ يَوْمَ غَدِيرِ خُمٍّ: " مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِيٌّ مَوْلَاهُ» و 12 نفر از اهل بدر شهادت دادند که بله یادمان هست.(11)
5. احتجاج در برابر معاویه: در جواب نامه ای که معاویه به حضرت نوشته و فضائل دروغین خود را می شمرد، حضرت به غلام خود قنبر دستور داد که یک جوابیه بنویسد و از جمله چند بیت شعر فرمودند که یک بیتش این بود:« و أوجب لي ولايته عليكم ...رسول اللّه يوم غدير خمّ.- و رسول خدا در روز غدیرخم ولایت خود را برای من بر شما واجب کرد.» (12) و موارد دیگری که از عهده ی این مختصر خارج است.
این مقداری که ذکر شد از منابع اهل سنت بود ولی در منابع شیعه موارد بسار زیادی از این تعداد ذکر شده است.در نتیجه خود امیرالمؤمنین علی السلام در موارد فراوانی و به بهانه های مختلف واقعه غدیر و حدیث غدیر را به یاد مردم می آورد و سعی میکرد وجدان خفته ایشان را بیدار کند و سعی میکرد این حادثه بزرگ را در ذهنهای فراموشکار،متذکر شوند و عده ای نیز با همین تذکرات بیدار می شدند و از گناه و خطای خود توبه می کردند و کسانی را که باوجود حضور در غدیر خود را به ندانستن زده یا کتمان می کردند را نفرین میکرد از جمله: حضرت زمانی که در مسجد کوفه مردم را قسم داد که چه کسانی در غدیر حاضر بودند و حدیث غدیر را شنیدند؟ عده ای بلند شدند و شهادت دادند که ما بودیم و شنیدیم ولی انس بن مالک با این که بود شهادت نداد حضرت فرمودند: انس تو نبودی؟ گفت پیر شده ام یادم نیست! حضرت نفرین کردند و دچار پیسی شد.(13)
خود زید ابن ارقم میگوید: روزی علی(علیه السلام) مردم را قسم میداد که چه کسی یادش است که پیامبر فرمود«من کنت مولاه فعلی مولاه...» 12 نفر از اصحاب بدر بلند شده و شهادت دادند ولی من کتمان کردم و شهادت ندادم لذا دچار نفرین حضرت شدم و بیناییم از دست رفت و کور شدم!(14) به هرحال استناد و احتجاج امیرالمؤمنین علیه السلام به حدیث غدیر در موارد متعددی صورت گرفته است و این جای تردید نیست و این موارد غیر از استناد سایر اهل بیت به حدیث غدیر است که باید در مقاله ای دیگر بررسی شود.

1- الغدیر جلد یک ص 14 الی 158.
2- سیر اعلام النبلاء ، ج 11 ص171.
3- تعداد حضور مهاجرین در سقیفه را کمتر از ده نفر ذکر کرده اند و انصار را هم کمی بیشتر از مهاجرین. و تمام خاندان پیامبر از جمله امیرالمؤمنین علیه السلام و فرزندان ایشان، حضرت فاطمه دختر پیامبر و بزرگان اصحاب مانند سلمان،مقداد،عمّار،ابوذر و عباس عموی پیامبر، زبیر، و تمام بنی هاشم در این ماجرا حضور نداشته اند. حال چگونه اجماع مسلمین بر بیعت با ابوبکر منعقد شد؟(الامامه و السیاسه ابن قتیبه، ج 1 ص 17.)
4- کما اینکه وقتی در خود سقیفه، سعد بن عباده از بزرگان اصحاب پیامبر از بیعت با ابوبکر امتناع کرد عمر بن الخطاب گفت:« فَقَالَ عُمَرُ اقْتُلُوهُ قَتَلَهُ اللَّهُ – بکشید او را که خدا او را بکشد.»(فتح الباری ابن حجر ، ج 7 ص 32) یعنی هر کس که مخالف بیعت با ابوبکر بود را تهدید به کشتن می کردند.
5- النهایه ابن اثیر، ج 3 ص 467. عمر بعد از سالها و در زمان حکومت خود روزی در مسجد گفت:«إِنَّ بَيْعةَ أَبِي بَكْرٍ كَانَتْ فَلْتَة وقَى اللهُ شَرَّها» أَرَادَ بالفَلْتَة الفَجْأة.» بیعت ابوبکر ناگهانی و یکباره انفاق افتاد و خدا مردم را از شر آن حفظ کرد.!!»
6- تاریخ الطبری، ج 2 ص 455.
7- الامامه و السیاسه، ج 1 ص 19.
8- مناقب علی (علیه السلام) ابن مغازلی ،ص 170.
9-فرائد السمطین جوینی ، ج 1 ص 314.
10- المستدرک علی الصحیحین، ج 3 ص 419.
11- مسند احمد ج 2 ص 269.
12- فرائد السمطین جوینی، ج 1 ص 427.
13- المعارف ابن قتیبه دینوری، ص 580.
14- المعجم الکبیر ج 5 ص 175.