شبهات غدیر خم؛
بررسی تناقض واقعه غدیر با حدیث دوات و قلم

یکی دیگر از شبهاتی که پیرامون واقعه غدیر مطرح می شود این است که اگر طبق آنچه که شیعه ادعا می کند پیامبر در روز 18 ذی الحجه د رغدیرخم امیرالمؤمنین علیه السلام را به عنوان جانشین و ولیّ امر امت اسلامی انتخاب کردند ، چرا حدود 80 روز بعد از این واقعه در لحظات آخر عمر پیامبر خدا صلی الله علیه و آله، ایشان قلم و کاغذی خواستند تا وصیتی برای مردم بنویسند که به ادعای شیعه در آن وصیتنامه پیامبر می خواستند ولایت و جانشینی امیرالمؤمنین علیه السلام را مکتوب کنند. اگر حدیث دوات و قلم صحیح باشد پس معلوم می شود که قبل از آن و در غدیرخم امام علی علیه السلام به عنوان جانشین پیامبر و امام مردم ، انتخاب نشده اند.
برای جواب به این شبهه ابتدا باید گفت که حدیث دوات و قلم همانند حدیث غدیر جزو مسلمات تاریخی و روایی میان شیعه و اهل سنت است. بنابر صحیح ترین کتب نزد اهل سنت یعنی صحیح بخاری و صحیح مسلم، این واقعه چنین بوده است که رسول خدا صلی الله علیه وآله، در آخرین لحظات عمر مبارک خویش، به اصحاب خود و خویشاوندانی که در کنار بستر ایشان حاضر بودند فرمودند: «اِئْتُونِي بِكِتَابٍ أَكْتُبْ لَكُمْ كِتَاباً لاَ تَضِلُّوا بَعْدَهُ. قَالَ عُمَرُ : إِنَّ اَلنَّبِيَّ غَلَبَهُ اَلْوَجَعُ وَ عِنْدَنَا كِتَابُ اَللَّهِ حَسْبُنَا- یک کاغذی برایم بیاورید تا براى شما نامه اى بنويسم که پس از آن گمراه نشويد! عمر گفت: همانا بيمارى بر پيامبر غالب شده است(و هذیان می گوید) و کتاب الهى، نزد ماست که ما را کافى است)(1) و به این ترتیب جلوی وصیت مکتوب پیامبر را گرفتند و اجازه ندادند وصیت ایشان نوشته شود.
در مورد اینکه پیامبر خدا صلی الله علیه وآله چه چیزی را میخواستند مکتوب کنند، باید گفت با توجه به عبارت« لاَ تَضِلُّوا» یا «لن تَضِلُّوا» هرگز گمراه نشوید. یقینا قصد داشتند امری راکه به هدایت و ضلالت مردم مرتبط است را مکتوب کنند. و از آنجاییکه این تعبیر، قبلا نیز چندین مرتبه از زبان رسول خدا صلی الله علیه وآله شنیده شده بود از جمله در حدیث مشهور و معروف «ثقلین» که پیامبر فرمودند: «يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنِّي تَرَكْتُ فِيكُمْ مَا إِنْ أَخَذْتُمْ بِهِ لَنْ تَضِلُّوا: كِتَابَ اللَّهِ، وَعِتْرَتِي أَهْلَ بَيْتِي- ای مردم بعد از خودم در میان شما، دو امر را قرار داده ام که اگر آنها را بگیرید و از آنها جدا نشوید، هرگز گمراه نمی شوید: یکی کتاب خدا و دیگری اهل بیت و عترت من است.»(2) و با توجه به قرائن و شواهد مختلف یقین داشتند که منظور از وصیت نامه رسول خدا، نوشتن ولایت و جانشینی امیرالمؤمنین علیه السلام بوده است. اما آیا این کار رسول خدا و قصد مکتوب کردن جانشینی امیرالمؤمنین علیه السلام نشانه این است که قبلا در غدیرخم این جانشینی اعلام نشده است؟
در جواب باید گفت اصلا چنین نیست زیرا اولا: اعلام ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام در غدیرخم یک امر الهی بود با توجه به آیه شریفه« یا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ..»(3) که مفسرین شیعه و سنی اتفاق دارند این آیه در روز غدیرخم نازل شده است. که خداوند به پیامبر دستور به ابلاغ ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام داده است.( این موضوع در مطلبی جدا بحث شده است) و ثانیا: با توجه به حضور گسترده مردم در سال دهم هجری در واقعه غدیرخم که بالغ بر صدهزار نفر بوده اند، رسول خدا فرصت را مغتنم شمردند تا از این ظرفیت عظیم برای اعلان ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام استفاده کنند. و ثالثا: اینکه یک امری قبلا شفاهی بیان شود و بعدا نیز مکتوب شود یک امر رایج بین مردم است مخصوصا در امور مهم همانطوری که شخصی که بدهی بزرگی دارد هم به صورت شفاهی به فرزندان و نزدیکان خود وصیت میکند آن را بپردازند و هم آن را مکتوب میکند تا فراموش نکنند.
رسول خدا صلی الله علیه وآله، هم در غدیرخم جانشینی و ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام را اعلام کردند و هم برای اینکه مبادا مردم فراموش کنند و یا کلام پیامبر را تحریف و توجیه کنند(کما اینکه بعدها دشمنان امیرالمؤمنین علیه السلام چنین کردند) قصد داشتند جانشنینی امیرالمؤمنین علیه السلام را به صورت مکتوب بنویسند تا در دسترس همگان قرار گیرد و دچار تحریف نشود.
از طرفی دیگر از آنجائی که رسول خدا صلی الله علیه و آله به وقائع و حوادث بعد از شهادت خود و اتفاقات آینده و ماجرای غصب شدن جانشینی و خلافت بعد از خود، علم داشتند از اینرو قصد داشتند تا با مکتوب کردن نام جانشین بعد از خود از آن اتفاقات پیشگیری کنند ولی منافقین و دشمنان، که برای خلافت و جانشنی بعد از پیامبر نقشه ها کشیده بودند اجازه مکتوب کردن نام جانشین و خلیفه را که می توانست این توطئه را خنثی کند به رسول الله ندادند.
همانگونه که در ماجرای جانشینی بعد از هارون عباسی که به جانشینی فرزندش امین توصیه کرده بود و آن را به همگان اعلام کرده بود اما چون این مطلب را به صورت مکتوب در اختیار همه مردم قرار نداده بود، بعد از مدتی از مرگ هارون، مأمون پسر دیگرش در خلافت طمع کرد و برادرش را کشت و خودش خلیفه شد.(4) به هر صورت این دو واقعه یعنی ماجرای حدیث دوات و قلم که پیامبر قصد داشتند با مکتوب کردن نام جانشین بعد از خود امت اسلامی را از ضلالت و گمراهی به جهت کنار گذاشتن حجت های الهی و رهبران معصوم و دارای علم الهی، حفظ کنند در طول واقعه غدیر بود و در حقیقت رسول خدا صلی الله علیه و آله قصد داشتند آنچه را که در غدیر در حضور ده ها هزار نفر از مسلمانان اعلام کرده بودند را به صورت نوشته برای امت اسلامی مکتوب کنند تا مردم دچار شک و تردید در مورد جانشنین آنحضرت نشوند.
1- صحیح بخاری ج 1 ص 34 حدیث 114. صحیح مسلم ج 3 ص 1259 حدیث 1637.
2- سنن ترمذی ت-شاکر، ج 5 ص 662.
3- سوره مائده آیه 67.
4- دائره المعارف بزرگ اسلامی ج 4 ص 978.