فایل تصویری برای این مطلب موجود نیست
فراز اول:
«إِلهی لا تُؤَدِّبْنِي بِعُقُوبَتِك؛ خدایا مرا با عقویت کردنت تربیت نکن»
خداوند متعال انسان ها را به دو شیوه تادیب و تربیت می کند گاه از شیوه عقوبت و تنبیه و گاه از شیوه غیر عقوبت استفاده می کند. امام سجاد ع از تادیب عقوبتی به خدا پناه می برد و از خداوند مطلقا درخواست نمی کند که مرا ادب نکن چرا که بالاترین تربیت، تربیت خداوند متعال است و پیامبر خدا ص به تادیب الهی خود افتخار می کرد و می فرمود: « انا ادیب الله؛ من ادب شده خداوند متعال هستم.»
مطلب مهم در تبیین این فراز این است که انسان ها در چه زمانی از طریق عقوبت، تادیب می شوند؟ جواب این سوال در نامه 31 نهج البلاغه بیان شده است آنجا که امیرمومنان ع به امام مجتبی ع فرموده اند: « وَ لَا تَكُونَنَّ مِمَّنْ لَا تَنْفَعُهُ الْعِظَةُ إِلَّا إِذَا بَالَغْتَ فِي إِيلَامِهِ، فَإِنَّ الْعَاقِلَ يَتَّعِظُ بِالْآدَابِ، وَ الْبَهَائِمَ لَا تَتَّعِظُ إِلَّا بِالضَّرْبِ؛ از كسانى مباش كه پند و اندرز به آنها سودى نمى‌بخشد مگر آن زمان كه در ملامت او اصرار ورزى، چرا كه عاقلان با اندرز و آداب پند مى‌گيرند ولى چهارپايان جز با زدن اندرز نمى‌گيرند».
در این دعا امام سجاد ع به بندگان تعیلم می دهد که از خداوند متعال درخواست کنند که تادیبشان را تادیب انسانی قرار دهد بدین صورت که با موعظه و عبرت به مسیر حق قدم بگذارند و مثل حیوانات نگردند که خداوند متعال چاره را فقط در عقوبت بندگان ببیند. باطن و سیرت انسان ها گاهی مطابق صورت انسانی است اما برخی دیگر سیرت حیوانی دارند و بهره این دسته از انسانیت فقط صورت انسانی می باشد امیرمومنان ع درباره برخی از انسان ها فرموده است که «فَالصُّورَةُ صُورَةُ إِنْسَانٍ وَ الْقَلْبُ قَلْبُ حَيَوَان؛ صورت، صورت انسان است، و قلب قلب حيوان». نتیجه سیرت حیوانی در بیان امیرمومنان ع این می شود که: «لَا يَعْرِفُ بَابَ الْهُدَى فَيَتَّبِعَهُ وَ لَا بَابَ الْعَمَى فَيَصُدَّ عَنْهُ وَ ذَلِكَ مَيِّتُ الْأَحْيَاء؛ آگاه به راه هدايت نيست تا از آن پيروى كند، و آشناى به مسير گمراهى نيست تا از آن دست بردارد. اين چنين آدمى مردهاى است در ميان زندهها.»
یکی از مصادیق بارز سیرت حیوانی شمر بن ذی الجوشن می بشد وقتی در کربلا زهیر لشکریان عمر سعد را نصیحت می کرد شمر به زهیر توهین کرد. زهیر در جواب به باطن شمر اشاره کرد و گفت : «ما ايّاك اخاطب إنما أنت بهيمة؛ من با تو سخن نمىگويم. بىترديد تو يك حيوانى».
اساس تربیت انسان با موعظه است اما وقتی باطن حیوانی شد دیگر موعظه نافع نخواهد بود. در واقع امام سجاد ع از خداوند می خواهد که باطن بنده از انسانی به حیوانی تبدیل نشود که در تادیب و تربیتش احتیاج به عقوبت باشد چرا که اگر سیرت انسانی در بندگان حفظ شود با کمترین موعظه ای تادیب و تربیت خواهند شد. نمونه های تربیت یافتگان درگاه الهی که با موعظه و نصیحت هدایت شده اند را می توان در برگ برگ تاریخ یافت که گاهی مثل فضیل عیاض با شنیدن آیه ای از قرآن مسیر زندگی خود را عوض کردند.
در مقابل خداوند متعال در قرآن نمونه های زیادی از تادیب بندگان به وسیله عقوبت ذکر کرده است که یکی از آنها قوم عاد بودند که در سرزمین احقاف (بین یمن و حضرموت) با ثروت و مکنت و عمر طولانی زندگی می کردند. خدای متعال برای هدایت آنان حضرت هود(علیه السلام) را در میانشان مبعوث کرد، ولی آنان دعوت او را نپذیرفتند و به فساد و بت پرستی ادامه دادند تا اینکه خداوند باران رحمتش را به مدت هفت سال از آنها باز داشت و با باد صرصر آنان را نابود کرد بدین صورت که خشکسالی و قحطی، همه جا را فرا گرفت و هوا خشک و گرم و خفه کننده شده بود. خداوند در آیات متعدد قرآن از جمله آیه « وَ أَمَّا عَادٌ فَأُهْلِکُواْ بِرِیحٍ صَرْصَرٍ عَاتِیَة؛ و امّا قوم عاد با تند بادى طغیانگر و سرد و پرصدا به هلاکت رسیدند. »(حاقه/6) به سرنوشت قوم عاد اشاره کرده است.
